Middelburg

De sfeer in Nederland verhardt als het gaat om de opvang van vluchtelingen. De bereidheid om mensen die vluchten voor oorlog en geweld op te vangen, neemt af.

De aanhang van de PVV, die pleit voor veel hardere maatregelen, groeit. Een grote groep mensen lijken zich te laten leiden door angst en wantrouwen. De vraag is of de angst en het wantrouwen terecht zijn. En zo ja, wat je ertegen kunt doen.

Een deel van de angst is irrationeel of wordt veroorzaakt door een gebrek aan kennis. Mensen (in alle landen) hebben altijd wantrouwig gestaan tegenover mensen van buitenaf, zeker wanneer het mensen betreft met een andere cultuur en religie. En elk voorval dat plaatsvindt wordt in dat geval gebruikt om het eigen gelijk te bevestigen. Deze angst neemt vaak af wanneer mensen de nieuwkomers beter leren kennen.

Verder bestaat bij een aantal mensen de angst voor de 'Islamisering' van Nederland. Het grootste gedeelte van de moslims in Nederland wil echter helemaal geen politieke Islamitische partij, laat staan de sharia, in Neder­land. En dit zal alleen maar meer gelden voor de vluchtelingen, die vaak juist uit hun land gevlucht zijn vanwege IS of andere terroristische, zich Islamitisch noe­mende bewegingen zoals de Taliban.

Het probleem is dat mensen dan teveel denken in termen van moslim­ & niet­-moslim, en daardoor niet inzien dat de gevarieerdheid onder moslims onderling even groot is als de gevarieerd­heid onder christenen (zowel de Ku­klux­klan als de SGP en de paus beweren dit te zijn) en niet-­gelovigen.

Tenslotte bestaat de angst dat IS­-strijders meeliften op de vluchtelingenstroom. Het valt niet uit te sluiten dat dit inderdaad gebeurt. Toch is deze angst irrationeel, omdat het suggereert dat IS­-strijders niet naar Europa zouden kunnen komen als er geen vluchtelingen waren. Verschei­dene media hebben echter al gemeld dat terroristen uit Syrië vrijwel ongehinderd Europa in en uit kunnen reizen. Ook blijken bij aanslagen vrijwel altijd Europeanen betrokken te zijn. Een stop van de vluchtelingenstroom betekent dus geen stop van de terroristen. Voor het stoppen van terroristen zijn andere maatregelen nodig.

Een ander deel van de angst is aangepraat. Een groot deel van de mensen is wel bereid om vluchtelingen op te vangen, maar is bang dat met de vluchtelingenstroom ook een groot aantal mensen meekomt dat hier puur om economische redenen naartoe komt en profiteert van onze voorzieningen. Dan helpt het niet als euro­commissaris Frans Timmermans glashard liegt dat 60 procent van de vluchtelingen een economisch motief heeft, waarbij hij met name Noord­Afrikaanse landen noemt.

Het IOM, 's werelds grootste organisatie voor migratie, maakt gehakt van deze cijfers (PZC, 27­01­16). Vluchtelingenwerk presenteert de werke­lijke cijfers: het grootste aantal vluchtelingen naar Europa (64% van het totaal) kwam in de eerste helft van 2015, in deze volgorde, uit Syrië, Kosovo, Afghanistan, Albanië. Irak, Pakistan, Eritrea en Servië. Een precies percentage economische vluchtelingen is hier niet uit te berekenen, omdat 36% in de categorie 'Overig' valt, maar het feit dat bij de grootste 'leveranciers' van vluchtelingen geen enkel Noord­Afrikaans land zit zegt al genoeg over de betrouwbaarheid van Timmermans' uitspraken.

Het percentage asielzoekers uit Oost­-Europa is overigens al grof gedaald: omdat in Duitsland asielzoekers uit de Balkan versneld werden teruggestuurd, was het percen­tage in dat land in november 2015 nog maar 2,5 procent tegenover eerder dat jaar 40% (PZC, 27­01­16). In Nederland zelf komt overigens 72% van de vluchtelingen uit Syrië (47%), Eritrea (14%), Irak (6%) en Afghanistan (5%), alle­maal landen waar oorlog heerst dus.

Ook hoor je rechtse partijen vaak roepen dat de vluchtelingen vooral in de buurlanden opgevangen zou moeten worden. Zijlstra (PZC 10/10/15): “Er is een run op Nederland, die moeten we stoppen”. “We kunnen het niet meer aan”. De werkelijkheid: In 2014 ontving Libanon, bijna vier keer kleiner dan Nederland, liefst 100.000 vluchtelingen meer dan heel Europa tezamen. Turkije bood onderdak aan een half miljoen mensen meer dan de EU kon opbrengen.

Als je dat jaar wereldwijd alle vluchtelingen optelde, kwam de hele EU nog niet aan 10% (PZC, 3/9/15, op basis van cijfers UNHCR). De fractievoorzitter van de VVD, Halbe Zijlstra, pleitte ervoor dat vluchtelingen geen plastische chirurgie, ooglid­correcties, borstverkleiningen of ­vergrotingen of een complete gebitsrenovatie 'meer' zouden kunnen krijgen (PZC 10/10/15). Na commotie hierover bekende hij later dat het niet klopt dat medische ingrepen zoals een borstvergroting in het zorgpakket zouden zitten. “Dat is gewoon een fout van mij”, zei hij. Maar hij had het toch maar even gezegd.

Eind vorig jaar meldde waarnemend korpschef Bik dat de komst van vluchtelingen zoveel capaciteit vreette, dat de politie onderzoeken naar overvallen en straatroven al verschillende keren terzijde had moeten schuiven. De waarheid is echter dat de vorming van de nationale politie zo desastreus uitpakt, dat er op straat al jaren te weinig politie rondloopt. En degenen die buiten rond lopen zijn nog een deel van hun tijd kwijt aan de opvang van verwarde mensen, die vóór de bezuinigingen op de psychische zorg nog professionele begeleiding kregen, en een deel met het heen en weer rijden van opgepakte misdadigers naar één van de nog niet door de overheid gesloten gevangenissen.

Ook het idee dat sommige Nederlanders al jaren op een huurwoning wachten, terwijl vluchtelingen gelijk een huis toegewezen krijgen, is niet meer dan een halve waarheid. De wachtlijsten in de sociale huursector bestonden al lang en zijn verergerd door maatregelen als de verhuurdersheffing. Het is verre van fair om dit falen van het neoliberale beleid de vluchteling in de schoenen te schuiven.

Verder komt angst soms ook voort uit slechte ervaringen. Een groot deel van de mensen die erover nadenken PVV te stemmen is lager opgeleid. Dit wil niet zeggen dat deze mensen PVV stemmen door een gebrek aan intelligentie. Maar omdat vrijwel elke verandering in de afgelopen dertig jaar in het nadeel van deze groep is uitgepakt, zijn zij terecht huiverig geworden voor maatschappelijke veranderingen, vooral als de gevolgen daarvan moeilijk te overzien zijn.

Er is in de afgelopen decennia een enorme kloof ontstaan tussen hoger-­ en lageropgeleiden. Hoger­opgeleide, goed verdienende mensen die geprofiteerd hebben van het steeds rechtser wordende beleid (bijvoor­beeld via belastingvoordeeltjes die vaak met name voor mensen met een bovenmodaal inkomen interessant zijn) tegenover mensen met een benedenmodaal inkomen of een uitkering die hier amper of geheel niet van profiteren.

Mensen die genoeg geld hebben om zich goed te verzekeren tegen ziekte en achteruitgang in inkomen tegenover mensen die bij ziekte zwaar de pineut zijn door het steeds verder uitkleden van het basispakket en die bij werkloosheid na twee jaar op bijstandsniveau terecht­ komen. Mensen die met belastingaftrek op de hypotheek­rente in een duur en goed geïsoleerd huis wonen tegen­over mensen die de laatste jaren zo'n 10% meer aan huur zijn gaan betalen voor een huis waar vaak al jaren (soms decennia) geen onderhoud aan is gepleegd.

Het CPB en het SCP concluderen in een gezamenlijk rapport dat al sinds de jaren '90 de verschillen in uurloon en werkzekerheid van laag­ en hoogopgeleiden uiteen zijn gaan lopen. En de kloof op de arbeidsmarkt wordt de komende jaren eerder groter dan kleiner. Als er niets verandert, dan raken volgens deze instanties de laagopgeleiden ook qua werkloosheid en armoede nog verder achterop (PZC, 26/6/15).

En tenslotte is een deel van de angst ook gewoon terecht. Door een voorval zoals in Keulen zien mensen dat over­heden onvoldoende controle hebben over de vluchte­lingenstroom. Hoewel dit incidenten zijn, was het voorval in Keulen wel van zulke proporties dat het niet voldoet om te beweren dat het gaat om een enkele rotte appel. Soms gaat het gewoon grandioos fout.

Naast deze angst bestaat het wantrouwen tegenover de politiek. Kiezersbedrog (het kabinet Balkenende, dat een referendum hield over de Europese grondwet en, toen die werd weggestemd, de grondwet vervolgens omdoopte tot verdrag en deze alsnog aannam; Samsom, die voor de laatste verkiezingen zei dat er niet bezuinigd maar juist geïnvesteerd moest worden en na de verkiezingen vrijwel direct instemde met desastreuze bezuinigingen; de PVV die bij de voorlaatste verkiezingen maar één breekpunt had namelijk het handhaven van de pensioenleeftijd op 65 jaar, maar ongeveer een uur na de verkiezingen toch nog overstag ging) en leugens (vul hier een VVD-­minister naar keuze in) hebben het aanzien van de politiek een behoorlijke knauw gegeven. Veel mensen hebben er daarom weinig vertrouwen in dat de politiek een oplos­sing kan bieden voor bestaande problemen.

Aan irrationele angst is weinig te doen. Maar als angst aangepraat is, is het onze taak om mensen te voorzien van de juiste feiten. Angst gebaseerd op de ervaring dat veranderingen per definitie slecht uitpakken kun je niet wegnemen zolang er in Den Haag een neoliberale regering zit, maar je kunt mensen er wel op wijzen dat een rechtse partij de problemen niet oplost maar juist erger maakt. Angst voor uitwassen, zoals in Keulen, is lastig te bestrijden. Het is duidelijk dat de overheid daar gefaald heeft. Wel kun je erop wijzen dat een goede opvang, dat wil zeggen kleinschalig en met voldoende controle, uit­wassen kan voorkomen. Iets waar zowel de Nederlandse bevolking als de vluchtelingen zelf bij gebaat zijn. En het wantrouwen in de huidige politieke leiders, tja, dat hebben we toch zelf ook?

Leo Ton