Middelburg

De 3%-norm en de houding van Brussel

Wat is de 3%-norm? De 3%-norm houdt in dat het begrotingstekort van een land niet hoger mag zijn dan 3%. Het begrotingstekort is het verschil tussen inkomsten en uitgaven van de overheid.

Hoe hard is de 3%-norm van Brussel? Hier is onduidelijkheid over. Mark Rutte noemde deze norm keihard, maar VVD-fractieleider Stef Blok noemde de 3 %-norm een aantal maanden geleden niet heilig, CDA-fractieleider Van Haersma Buma noemde het toendertijd een richtsnoer.

Volgens de regels zijn er twee mogelijkheden waarin er van de norm afgeweken kan worden: uitzonderlijke economische omstandigheden en het verwerpen van het boetevoorstel door een gekwalificeerde meerderheid van de ministers van financin. Wat betreft dit eerste, de algemene verwachting is dat de Europese Commissie, zeker tegen een voorheen zelf zo streng land als Nederland, de kredietcrisis niet als uitzonderlijke economische omstandigheid zou accepteren.

Wat betreft het verwerpen van het voorstel door een meerderheid van de ministers van de financin, hierin spelen internationale ontwikkelingen een belangrijke rol spelen, waaronder verkiezingen in Griekenland en Ierland en de presidentsverkiezingen in Frankrijk. Maar omdat Angela Merkel strak vasthoudt aan de 3%-norm is de kans klein dat hier iets aan verandert.

Dus de kans is groot dat Nederland een boete van 1,2 miljard opgelegd krijgt wanneer de bezuinigingsdoelstelling niet gehaald wordt? Ja, maar het bedrag van 1,2 miljard is geen bedrag waarop je je blind moet staren. Harrie Verbon (hoogleraar openbare financin aan de Universiteit van Tilburg) gaf voor de Catshuis-bezuinigingen al aan dat van de 14 miljard aan voorgestelde bezuinigingen 8 miljard zou verdwijnen vanwege de negatieve effecten van dit pakket op de economie.

In hoeverre dit voor het Kunduz-akkoord ook geldt is niet duidelijk, maar het geeft wel aan dat de weglek-effecten bij te grote bezuinigingen veel hoger uit kunnen komen dan het bedrag dat aan boete moet worden betaald.

De 3%-norm en het Kunduz-akkoord

Was het, met het oog op de financile markten en het consumentenvertrouwen, niet noodzakelijk om met een duidelijk plan te komen om onzekerheden weg te nemen? Ja, maar er wordt nu gedaan alsof er geen plan was gekomen wanneer het Kunduz-plan het niet gehaald had, dit is echter niet zeker. Alle partijen hadden plannen, maar niet alle plannen gingen uit van die harde 3%. De SP had een plan waarbij het begrotingstekort in 2013 3,8% zou zijn, maar waarbij dit in 2015 tot 2,4% zou zijn teruggedrongen. Oftewel, de 3%-norm zou wel gehaald worden maar dan iets later.

Is de 3%-norm noodzakelijk om als overheid goedkoop leningen af te sluiten? In de praktijk bleek al dat dit nauwelijks het geval is. Na een stijging van de rente na de val van het kabinet daalde de rente alweer snel naar het oude niveau, nog voordat het akkoord er lag. Nederland wordt immers, ondanks de angststemming die sommige partijen proberen op te roepen, nog steeds gezien als een van de meest stabiele landen van Europa, en daarmee de wereld.

In het verleden heeft juist Nederland gehamerd op strenge handhaving van deze norm. Dom? Misschien wel. Maar de reden voor verscheidene partijen om zo te hameren op de 3%-norm was om een structureel groot begrotingstekort bij bepaalde landen tegen te gaan, dit gaat ten koste van de stabiliteit van de euro. Het was dus wel enigszins logisch dat Nederland hier op hamerde, al is de norm van 3% behoorlijk willekeurig.

Probleem is dat in een periode van crisis dit tekort sterk groeit (minder inkomsten door belastinginkomsten en verkoop van huizen, meer uitgaven in de vorm van uitkeringen). Oftewel, het betekent dat juist in een periode van crisis de uitgaven sterk ingeperkt moeten worden. Dit betekent een verdere daling van de koopkracht, wat de crisis alleen maar verergert. Het mag dus in normale tijden misschien verstandig zijn te hameren op een zekere begrotingsdiscipline, maar in crisistijd is dit juist dom.

Waarom hameren de partijen van de Kunduz-coalitie dan toch zo op de 3%-norm? Het gaat om de intenties van de partijen. Zeker de VVD is altijd al voorstander geweest van het terugdringen van de rol van de overheid. De 3%-norm komt ze wat dat betreft goed uit, het geeft ze een excuus om deze maatregelen door te voeren. D66 heeft al lange tijd al gepleit voor grote hervormingen op bepaalde gebieden, waaronder de woningmarkt en arbeidsmarkt, en krijgt hiermee zijn zin. GroenLinks heeft bepaalde punten toegezegd gekregen, en vond het bovendien zeer belangrijk te laten zien bestuurlijke verantwoordelijkheid aan te kunnen. Zo had elke partij haar eigen redenen om met het akkoord mee te doen.

OK, in crisistijd is het niet logisch om te bezuinigen. Maar wat gaat de SP daarna dan doen? De kosten voor de zorg en sociale zekerheid nemen alleen maar toe. Dan moet je toch bezuinigen? Anders krijgen we straks net als in Rusland vroeger rijen voor de gaarkeukens. Allereerst, we hebben in Nederland al rijen voor de gaarkeukens. We noemen ze voedselbanken en ze zijn juist veroorzaakt door het feit dat sociale zekerheid gezien werd als weg te bezuinigen kostenpost in plaats van als een vorm van bestaanszekerheid voor mensen. Er wordt nu een omgekeerde redenering gevolgd: je moet nu bezuinigen op zorg en sociale zekerheid om de zorg en sociale zekerheid in de toekomst betaalbaar te houden. Pure onzin, als je deze voorzieningen nu wegbezuinigt is er straks niets meer over om in stand te houden.

Ten tweede, zoals eerder is gezegd is het begrotingstekort het verschil tussen inkomsten en uitgaven van de overheid. In het verleden hebben rechtse regeringen besloten om de 62 en 72 % belastingschijven te laten vervallen. Dit betekent dus structureel lagere inkomsten. Hetzelfde geldt voor de vennootschapsbelasting, die de laatste tien jaar enorm gedaald is. De SP wil deze verlagingen, die grotendeels ten goede komen aan de allerrijksten, deels terugdraaien.

En ten slotte gaat het ook om waar je je geld aan uitgeeft. Geef je het uit aan hypotheekrente-aftrek voor miljonairs, zoals het voorgaande kabinet graag wilde, geef je het uit aan een straaljager die al sinds 1998 elke minuut 4,68 in prijs stijgt of geef je het uit aan goede zorg en onderwijs?

In een opinie-artikel in de PZC werden SP en PvdA populisme verweten. Terecht? Populisme is het meest misbruikte woord in de politiek, waarvan iedereen een andere definitie heeft. In dit geval wordt geduid op een negatieve betekenis, namelijk de bevolking naar de mond praten om er kamerzetels mee te winnen. Het is volstrekt simpel: het meedoen aan het akkoord had de kiezer het gevoel gegeven dat de SP verantwoordelijkheid durft te nemen en de SP had dit kunnen verkopen door te zeggen dat nu eindelijk ook de rijken worden aangepakt (de crisisheffing) en dat er nu eindelijk wat gedaan werd aan de hypotheekrente-aftrek. Dit had waarschijnlijk meer zetels opgeleverd (althans, op korte termijn) dan de principile opstelling dat het inzetten op de 3%-norm slecht is voor het land. Het had ook kunnen voorkomen dat de Kunduz-partijen de PvdA en SP nu wegzetten als potverteerders. Oftewel, de SP kan niet verweten worden de bevolking naar de mond te praten. Anders ligt dit voor de Kunduz-partijen, die zich presenteren als redders van het vaderland met half-uitgewerkte en slechte plannen. Het is jammer dat de betreffende columnist (die meldt dat de meeste kiezers door dit populisme heenprikken) hier in is getrapt.

In hetzelfde opinie-artikel wordt gezegd dat de PvdA en SP zich, bij ongewijzigde koers, op kunnen maken voor een langer verblijf in de oppositiebankjes. Complete onzin. GroenLinks heeft al aangegeven dat, als ze de keus heeft, ze kiest voor een zo progressief mogelijk kabinet. Hoewel anderen zich nog niet zo duidelijk hebben uitgesproken, blijkt hier wel uit dat het nu bereikte akkoord een hooguit beperkte rol zal spelen bij de kabinetsformatie.

Inhoud van het Kunduz-akkoord

Waarom is de SP tegen het akkoord? Ten eerste is het akkoord niet af. Er is een bezuiniging van 1 miljard op de zorg afgesproken, maar deze bezuiniging is niet ingevuld. Natuurlijk was het ook vrijwel onmogelijk om binnen een dergelijk korte tijd een plan te maken waarbij deze details waren ingevuld, maar het zorgt er wel voor dat nu gepronkt wordt met een pakket waarvan de gevolgen totaal onbekend zijn. Waar de klappen gaan vallen is voorlopig nog onduidelijk.

Ten tweede worden een aantal slechte maatregelen van het vorige kabinet of te beperkt teruggedraaid (bezuiniging op het persoonsgebonden budget), of niet uit de begroting gehaald (de Wet Werken naar Vermogen is door de kamer terecht controversieel verklaard, maar vormt nog wel onderdeel van de bezuinigingsvoorstellen van de Kunduz-partijen).

Ten derde worden een aantal maatregelen voorgesteld (btw-verhoging en versneld verhogen van de AOW-leeftijd) waar de SP niet mee in kan stemmen vanwege de schadelijke gevolgen voor de maatschappij, en dan met name de lagere en middeninkomensgroepen.

Is het akkoord niet noodzakelijk om de overheidsfinancin op langere termijn op orde te houden? Er zijn ingrepen nodig om de overheidsfinancin op orde te houden, zoals maatregelen om de hypotheekrente-aftrek te beperken. Hier pleit de SP overigens al jaren voor. Het gaat er echter om of het huidige pakket daarvoor het meest geschikte is. De SP heeft een plan opgesteld waarbij in 2015 het begrotingstekort ver onder de 3% zit, met veel minder maatschappelijke schade. Het is dus een kwestie van keuzes maken.

Emile Roemer noemde op TV als houdbaarheidsdatum van het akkoord 12 september. Ja, na de verkiezingen ontstaat een totaal nieuwe situatie.